< Πρόλογος
< Μία Περίληψη του Μαγικού Αυλού  
< Ανάλυση του έργου  

 

 

Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΑΥΛΟΣ
DIE ZAUBERFLΟTE, ΜΙΑ ΑΛΧΗΜΙΚΗ ΑΛΛΗΓΟΡΙΑ

M.F.M. van den Berk
Brill, Leiden/Boston, 2004, 750 pp. - ISBN 9004130993
Επιμέλεια: Herbert van Erkelens
Μετάφραση: Zadok the priestess

 

Ο Αλχημιστής Mozart

Ο Ολλανδός θεολόγος Tjeu van den Berk έχει γράψει μία αριστοτεχνική μελέτη για το λυρικό έργο (όπερα) του Mozart Ο Μαγικός Αυλός από μία οπτική αλχημική και φανερά επηρεασμένη από τον C. G. Jung. Μέσα από αυτή τη μελέτη, ο van den Berk δείχνει ξεκάθαρα ότι μπορεί να γίνει άμεση συσχέτιση μεταξύ της όπερας αυτής και της αλχημικής μελέτης του εμβριθούς ψυχολόγου Carl Gustav Jung Mysterium Coniunctionis. Ο Jung είχε θέσει ως σημείο αναφοράς του μεγαλύτερου και κύκνειου έργου του την αλχημεία του Παράκελσου. Η Μεσαιωνική αλχημεία εργαζόταν με δύο αρχές, το Θείον ως αρσενικό, ηλιακό στοιχείο και τον Υδράργυρο ως θηλυκό, σεληνιακό στοιχείο. Όμως, ο Παράκελσος εισήγαγε και το Άλας ως αυθύπαρκτη κοσμική αρχή και εμπλούτισε την αλχημική παράδοση με ένα συμβολισμό, ο οποίος υιοθετήθηκε από τους Ροδοσταύρους. Όταν ο Jung έγραψε την έρευνά του πάνω στο διαχωρισμό και τη σύνθεση των ψυχικών αντιθέτων στην αλχημεία, οργάνωσε το "αμέτρητο" πλήθος των αλχημικών συμβόλων πάνω στις ίδιες "γραμμές", όπως τις είχαν καθορίσει οι μαθητές του Παράκελσου. Εξέλαβε το Άλας ως τη θηλυκή αρχή σχετιζόμενη με τη Σελήνη και το Θείον ως την αρσενική αρχή σχετιζόμενη με τον Ήλιο. Έτσι, η ένωση του ηλίου και της σελήνης διαδραματίζεται μεταξύ Θείου και Άλατος. Ο Jung αφιέρωσε ένα ξεχωριστό δοκίμιο στο στοιχείο του Υδραργύρου (Ερμής), το πνεύμα στην ύλη. Υπογράμμισε τη διπλή φύση του Ερμή (Υδραργύρου). Ο Mercurius, όπως είναι η αλχημική ονομασία του, συνήθως περιγραφόταν ως ερμαφρόδιτος. Κάποιες φορές αναφέρεται ότι το σώμα του είναι αρσενικό και η ψυχή του θηλυκή, κάποιες άλλες το αντίθετο.

Τεκτονική μυητική τελετή - δεξιά διακρίνεται η φιγούρα του Mozart

Ο Mozart είχε ακριβώς την ίδια άποψη για την αλχημεία. Ανήκε σε μία κατηγορία Ελευθεροτεκτόνων, στενά συνδεδεμένων με τους Ροδόσταυρους. Τόσο η πνευματική, όσο και η πρακτική αλχημεία ευδοκιμούσαν στη Βιέννη προς τα τέλη του δεκάτου ογδόου αιώνα. Περί το έτος 1780 ένας Άγγλος επισκέπτης εκτιμούσε ότι στη Βιέννη υπήρχαν περίπου 3000 ενεργοί αλχημιστές. Όλος ο κόσμος της ύλης ήταν ακόμη μία μυστηριακή εμπειρία για εκείνους τους Ελευθεροτέκτονες, οι οποίοι δεν ήταν επηρεασμένοι από το Διαφωτισμό. Ο Mozart, μαζί με τους λιμπρετίστες του, μετέτρεψε τις τρεις αρχές της αλχημείας του Παράκελσου σε ανθρώπινους χαρακτήρες. Στο Μαγικό Αυλό βρίσκουμε τις δύο εκδοχές του στοιχείου του Υδραργύρου: τον δράχτη πουλιών Papageno και τη θηλυκή του όψη Papagena. Ο Papageno ως δράχτης πουλιών ανήκει στον κόσμο της Βασίλισσας της Νύκτας. Είναι ο άπτερος Ερμής, ο οποίος έχει ως καθήκον να εμποδίζει τα πουλιά, σύμβολα του φτερωτού Ερμή, να πετούν ελεύθερα στον αέρα. Ο Van den Berk επίσης δείχνει ότι ο πρίγκιπας Tamino συμβολίζει το αρσενικό Θείον, ενώ η Pamina, η κόρη της Βασίλισσας της Νύκτας, υφίσταται τη μοίρα του θηλυκού Άλατος. Η Pamina βρίσκεται στην σφαίρα επιρροής του ηλιακού ιερέα Sarastro, όπου υποβάλλεται σε ποικίλες επώδυνες μεταλλαγές. Ο Μαυριτανός Monostatos κάνει πολλές προσπάθειες να τη βιάσει. Από ψυχολογικής απόψεως, ο Monostatos ενσαρκώνει την αρνητική όψη - σκιά του Sarastro, αλλά επίσης, συμβολίζει και το αλχημικό στάδιο της μελανώσεως, το στάδιο της σήψης, της δοκιμασίας, του χάους και της πτώσης.

Ο Van den Berk δεν είναι ο πρώτος, ο οποίος ερμήνευσε Το Μαγικό Αυλό ως αλχημικό δράμα. Στο Μιλάνο, αυτή η όπερα του Mozart παρουσιάστηκε για πρώτη φορά τον Απρίλιο του 1816. Λίγο μετά, στην εβδομαδιαία έκδοση Corriere delle Dame δημοσιεύθηκε ένα σχόλιο, το οποίο εξηγούσε τον αλχημικό συμβολισμό της όπερας. Ο συγγραφέας του σχολίου ήταν και παραμένει άγνωστος, αφού το υπέγραφε ως 'ένας υιός του Ερμή'. Προφανώς, ήταν πολύ εξοικειωμένος με τον αλχημικό συμβολισμό, τον οποίο χρησιμοποίησε ο Mozart κι έτσι, δεν του ήταν καθόλου δύσκολο να κατανοήσει την όπερα. Σύμφωνα με το δημοσιευθέν σχόλιο λοιπόν, η Pamina 'είναι το σύμβολο για το παρθενικό ύδωρ του σοφού, προορίζεται να παντρευτεί τον Tamino, σύμβολο του θείου, ο οποίος πρέπει να ενωθεί μαζί του με σταθερό δεσμό'. Σχετικά με τον Papageno είχε γραφτεί: 'Είναι απόλυτα καλυμμένος με φτερά, κουβαλά ένα κλουβί για πουλιά και φυσά μία φλογέρα με επτά αυλούς. Αυτή είναι μία συμβολική περιγραφή του Ερμή κυνηγού. Είναι ο ρευστός (ασταθής - πτητικός) υδράργυρος των φιλοσόφων, τον οποίο άλλοτε παρομοίαζαν με φτερωτό δράκο, άλλοτε με πτηνά, αλλά συνήθως με τον αετό, το όρνεο και άλλα πουλιά που αναζητούν θήραμα, αφού ο υδράργυρος της ιερής τέχνης ίπταται γύρω-γύρω και ξεσχίζει (διαλύει) τα πάντα σε όλο το χώρο'.

Αφού ο Mozart ήταν ενεργό μέλος Τεκτονικής στοάς, ήξερε ότι η δική του Βασίλισσα της Νύκτας προσωποποιούσε ένα από τα κεντρικά σύμβολα του Ελευθεροτεκτονισμού, το πεντάκτινο ή φλογερό αστέρι. Ο Papageno αρκετές φορές καλεί την Κυρά του, Βασίλισσα του φλογερού Άστρου. Αυτό το σύμβολο ανάγεται στην αρχαία Αίγυπτο, όπου η ψυχή της Ίσιδος ταυτίζεται με το άστρο του κυνός - το Σείριο, το λαμπρότερο αστέρι του Βόρειου ημισφαιρίου. Ο Van den Berk εστιάζεται στο ότι η Βασίλισσα της Νύκτας πραγματικά σχετίζεται άμεσα με την Ίσιδα: 'Η Βασίλισσα της Νύκτας απεικονίζεται καλύτερα ως η Μαύρη Ίσις. Σε διάφορα μέρη μέσα στην Χριστιανική Ευρώπη υπάρχουν ακόμη Μαύρες Μαντόνες. Ο αλχημιστής Fulcanelli έχει δείξει ότι αυτές είναι οι διάδοχοι των αμέτρητων αγαλματιδίων της Μαύρης Ίσιδος, τα οποία λατρεύονταν σε όλο τον Ελληνο-Ρωμαϊκό κόσμο. Όμως γιατί μαύρη? Επειδή αυτή η μητέρα (mater) και η μαύρη ύλη (matter) είναι ένα και το αυτό'. Ο Jung σημειώνει στο Mysterium Coniunctionis ότι το προσωνύμιο της Ίσιδος στα Ελληνικά ήταν χεμεία, η Μαύρη.

(Περισσότερα σχετικά μ' αυτό μπορείτε να βρείτε στο σύνδεσμο

http://gym-vrachn.ach.sch.gr/Greek/Activities/ProjectXimeia/Eisagogi_gr.htm)

Σύμφωνα με το Ρωμαίο συγγραφέα Απουλήιο, η Ίσιδα απεικονιζόταν φορώντας ένα σκούρο μαύρο ένδυμα. Επίσης, απεκαλείτο η Γηραιά και παρουσιαζόταν σα δασκάλα της αλχημείας στην πραγματεία Η Προφήτισσα Ίσις προς τον Υιό της Ώρο. Ο Van den Berk δε δίνει μόνο μία πειστική ερμηνεία ενός λιμπρέτου, το οποίο θεωρείται από κάποιους κριτικούς ως ένα ακατάληπτο τερατούργημα, αλλά γράφει επίσης εκτενώς για τους δημιουργούς του Μαγικού Αυλού, τους λιμπρετίστες Emanuel Schikaneder και Karl Gieseke και το συνθέτη Mozart. Η βασική ιδέα για Το Μαγικό Αυλό κατάγεται από τον Oberon, μία όπερα του Gieseke, ο οποίος δεν ήταν απλά ένας χορωδός, αλλά επίσης, μεταλλειολόγος και αλχημιστής. Ο van den Berk συμφωνεί ότι το τελικό κείμενο του λιμπρέτου γράφτηκε από το Schikaneder, ο οποίος ερμήνευσε και το ρόλο του Papageno όταν Ο Μαγικός Αυλός πρωτοπαρουσιάστηκε στη Βιέννη. Όμως, ο Mozart πρέπει να συνέβαλλε πολύ, όχι μόνο μέσα από τη μουσική του, αλλά επίσης και μέσω της φιλοσοφίας της μουσικής, η οποία προβλήθηκε στην όπερα. Στη βιβλιοθήκη του, είχε ένα βιβλίο σχετικό με τη μεταφυσική και τη χημεία γραμμένο από ένα Λουθηρανό θρησκόληπτο και θεοσοφιστή, τον Friedrich Christoph Oetinger, ο οποίος έζησε σε μία περίοδο όπου η αλχημεία και η χημεία δεν ήταν ακόμη διαχωρισμένες. Ο Oetinger είχε εφαρμόσει ο ίδιος την αλχημεία, αλλά είχε εξάγει το συμπέρασμα ότι η χημεία ήταν ανίκανη να εξυψώσει την ανθρώπινη ψυχή σε ανώτερες σφαίρες. Μόνον η αληθινή επιστήμη της μουσικής και ο τετραγωνισμός του κύκλου μπορούσαν να το πετύχουν: 'Γι' αυτό κάποιος πρέπει να ανέλθει από τη χημεία στους αριθμούς της μουσικής και να αποκτήσει την γνώση ενός πολύ ιδιαίτερου είδους μεταφυσικής'. Ο Mozart ήταν βαθύτατος γνώστης όλων όσων έγραφε ο Oetinger. Πραγματικά, στο Μαγικό Αυλό η μουσική είναι εκείνη, η οποία προσδίδει στην αλχημική μέθοδο του μετασχηματισμού την εξυψωτική της δύναμη. Πριν ο Tamino και η Pamina εισέλθουν στην ατραπό των δοκιμασιών, η Pamina τραγουδά για τον αυλό στα χέρια του Tamino: 'Παίξε το μαγικό αυλό σου, ώστε να έχουμε προστασία στην πορεία μας'. Η ίδια η μουσική έχει γίνει αυτή η ίδια η θεϊκή δύναμη: 'Μέσα από τη δύναμη της μουσικής βαδίζουμε αβασάνιστα μέσα από την σκοτεινή νύκτα του θανάτου'.

Ο Herbert van Erkelens είναι δάσκαλος του αλχημικού συμβολισμού και συγγραφέας του 'Wolfgang Pauli und der Geist der Materie' ('Ο Wolfgang Pauli και το Πνεύμα της Ύλης').

Σημείωση: Το βιβλίο περιλαμβάνει μία πλήρη ηχογράφηση του Die Zauberflοte από τη New Opera Academy.

 

< Πρόλογος
< Μία Περίληψη του Μαγικού Αυλού  
< Ανάλυση του έργου