< Προηγοýμενη

 

ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

απü τον

Gothic

 

   Για να μπορÝσω να συνεχßσω στη παρουσßαση του θÝματος, θεωρþ απαραßτητο πρþτα να ορßσουμε τη λÝξη «μεταφυσικÞ» και κατüπιν τη λÝξη «θρησκεßα», που, üπως θα παρατηρÞσετε, δεν εßναι ορισμοß δικÞς μου επινοÞσεως και τους οποßους εγþ προσωπικÜ αποδÝχομαι.

    Χρειαζüμαστε μßα τÝτοια βÜση üταν εργαζüμαστε με παρüμοιους üρους, διüτι αλλιþς απεραντολογοýμε, αοριστολογοýμε και σßγουρα παρανοοýμε.
ΕιδικÜ üταν στις μÝρες μας εßναι κυριολεκτικÜ της μüδας ο üρος «μεταφυσικÞ», που ο κÜθε τυχÜρπαστος παρουσιÜζει üπως τα συμφÝροντα και ο, ας ποýμε, εγκÝφαλüς του ορßζουν.
¸τσι, μεταφυσικÞ σÞμερα εßναι και η αστρολογßα και τα φαινüμενα στην ΠεντÝλη και οι αναδρομÝς σε προηγοýμενες ζωÝς και τα φαντÜσματα και ο πνευματισμüς και οι χαρτορßχτρες και οι καφετζοýδες και ο διαλογισμüς και δεν ξÝρω κι εγþ τι Üλλο.
Σßγουρα θα Ýχετε δει στην τηλεüραση αυτüν τον πολý üμορφο τßτλο κÜτω απü κÜποιους ομιλητÝς : «Μεταφυσικüς ερευνητÞς»...
Δηλ. τι Ýχει σπουδÜσει αυτÞ η... αυθεντßα ;;; ΜεταφυσικÞ και Ýρευνα;;;
Εγþ θα προτιμοýσα να τους αποδþσω τον τßτλο του Χ.Α.Α., üπερ σημαßνει : «ΧαραμοφÜης, ΑεριτζÞς, Απατεþν». ¢νθρωπος που δεν δýναται Þ φοβÜται να βγÜλει αλλιþς το μεροκÜματο, μιας και η ζωÞ δεν εßναι εýκολη.

    Ας μου συγχωρεθεß αυτÞ η διÜθεση χιοýμορ Þ σαρκασμοý, üπως θÝλετε πεßτε το, αλλÜ δεν θα κινηθþ παρομοßως, οýτε θα θÝσω υπü εξÝταση τους παραπÜνω üρους τüσο φαιδρÜ και αüριστα.

    ΜετÜ λοιπüν το σýντομο αυτü πρüλογο, ας δοýμε τι ορßζουν ως «μεταφυσικÞ» τα λεξικÜ και η φιλοσοφßα γενικüτερα :
    Σýμφωνα με τον Γρηγ. ΚωσταρÜ – καθηγητÞ της ΦιλοσοφικÞς σχολÞς του Πανεπιστημßου Αθηνþν - και το βιβλßο του «ΦιλοσοφικÞ Προπαιδεßα», η «μεταφυσικÞ» εßναι ο θεμελιþδης φιλοσοφικüς κλÜδος που ασχολεßται με το Εßναι. Εßναι η θεωρßα περß του Εßναι. Ο φιλüσοφος εδþ αγωνßζεται να γνωρßσει την πßσω απü τα φαινüμενα κρυμμÝνη πραγματικüτητα. Ζητεß την üπισθεν των αισθητþν üντων ( : των üντων ως φαινομÝνων ) εσχÜτη πραγματικüτητα, η οποßα αποτελεß την αιτßα και το θεμÝλιο του αισθητοý κüσμου, üπως λ.χ. η «δýναμη» εßναι η πρωταρχÞ της κινÞσεως.

    Η «μεταφυσικÞ» εßναι ο θεμελιþδης φιλοσοφικüς κλÜδος που ασχολεßται με το Εßναι. Εßναι η θεωρßα περß του Εßναι. Ο φιλüσοφος εδþ αγωνßζεται να γνωρßσει την πßσω απü τα φαινüμενα κρυμμÝνη πραγματικüτητα. Ζητεß την üπισθεν των αισθητþν üντων ( : των üντων ως φαινομÝνων ) εσχÜτη πραγματικüτητα, η οποßα αποτελεß την αιτßα και το θεμÝλιο του αισθητοý κüσμου, üπως λ.χ. η «δýναμη» εßναι η πρωταρχÞ της κινÞσεως.

   Υπü αυτÞ την Ýννοια η μεταφυσικÞ εßναι θεμελιþδης επιστÞμη, στο Ýδαφος της οποßας βρßσκονται οι ρßζες üλων των Üλλων φιλοσοφικþν κλÜδων. Εßναι η επιστÞμη που Ýχει ως θÝμα την ουσßα, τον Ýσχατο λüγο και το νüημα του üντος. ΕρευνÜ γενικÜ τα στοιχεßα και τις βασικÝς προûποθÝσεις κÜθε üντος. Ερμηνεýει τις βαθýτερες συναρτÞσεις και αναζητεß το παραμÝνον, το σταθερü μÝσα στο ποτÜμι των αλλαγþν και των φανερþσεων. Τοýτο το σταθερü, το αναλλοßωτο, εßτε γενικÝς και καθολικÝς ιδÝες εßναι αυτü, εßτε «πρÜγμα καθ’ εαυτü» ( : das Ding an sich ), η μεταφυσικÞ το βλÝπει ως το μüνο αληθινü, ως το «üντως ον». Γι’ αυτü η μεταφυσικÞ ονομÜζεται και «Οντολογßα» Þ «Πρþτη Φιλοσοφßα», üπως Þθελε ο ΑριστοτÝλης.

   Η μεταφυσικÞ ως φιλοσοφικÞ επιστÞμη που εξετÜζει τις γενικüτατες αρχÝς και τους üρους του Εßναι, εßναι Οντολογßα. Ο üρος üμως «Οντολογßα» χρησιμοποιεßται και με Ýννοια στενüτερη, ειδικüτερη. ¸τσι η μεταφυσικÞ ως «Οντολογßα» εßναι η θεωρßα για τα üντα, ως «Κοσμολογßα» η θεωρßα για την ουσßα του κüσμου, ως «Ανθρωπολογßα» η φιλοσοφικÞ επιστÞμη για τον Üνθρωπο και ως «Θεολογßα» η διδασκαλßα για την ýπαρξη και την ουσßα του Θεοý. Η διÜκριση αυτÞ δεν αναιρεß τον ισχυρισμü üσων δικαßως ταυτßζουν τη μεταφυσικÞ με την Οντολογßα. Αντßθετα τον επιβεβαιþνει, αφοý κüσμος - Üνθρωπος – Θεüς Ýχουν τον χαρακτÞρα του üντος.

   Ο üρος «ΜεταφυσικÞ» προÞλθε απü την κατÜταξη των Ýργων του ΑριστοτÝλους που ο Ανδρüνικος ο Ρüδιος Ýκανε κατÜ το 70 π.Χ. περßπου. Ο σπουδαßος αυτüς Αριστοτελικüς φιλüσοφος ενÝταξε την «πρþτη φιλοσοφßα» μετÜ τα «ΦυσικÜ» συγγρÜμματα. Η τοποθÝτηση αυτÞ ασφαλþς δεν εßναι τυχαßα, αφοý η «πρþτη φιλοσοφßα» ερευνοýσε τις πρþτες αρχÝς και αιτßες των üντων και τα οποßα εßναι και το αντικεßμενο της μεταφυσικÞς.

   Η «ΜεταφυσικÞ» ως επιστÞμη εßναι αρχαιüτερη üμως. Οι Προσωκρατικοß φιλüσοφοι θÝτοντας το ερþτημα για την πρþτη αρχÞ και αιτßα, στην οποßα οφεßλουν την ýπαρξÞ τους üλα τα üντα, αναδεßχθηκαν ως οι πρþτοι μεταφυσικοß. Ο ΠλÜτων üρισε τη μεταφυσικÞ ως θεωρßα περß του Εßναι και χþρισε τα εßδη του Εßναι διακρßνοντας τα πρÜγματα σε αισθητÜ και νοητÜ. Το αισθητü Εßναι, πÜλι, η ΠλατωνικÞ μεταφυσικÞ το διαιροýσε σε Üψυχο και Ýμψυχο, σε ýλη και ζωÞ. Το αισθητü εßναι το φθειρüμενο Þ μεταβαλλüμενο, το νοητü εßναι το σταθερü. Το νοητü επομÝνως εßναι το üντως ον, οι ιδÝες. Οι ιδÝες ως το πραγματικü Εßναι Ýχουν ΖωÞ. Η ΖωÞ εßναι το γνþρισμα του Εßναι.

   Η μεταφυσικÞ επιζητεß να αναγÜγει το πλÞθος των üντων σε μßα αιτßα, ευρισκüμενη πÝρα της φýσεως και οýσα ριζικþς διαφορετικÞ απü αυτÞν (natura aliqua). Ο Θεüς υπÜρχει, βεβαßως, αλλ’ ως απρüσωπη αιτßα και πρωταρχÞ, ως μßα διÜσταση π.χ. στην οποßα ανÜγεται και απü την οποßα κατÜγεται ο κüσμος.
Σημαντικüτατο εδþ να τονßσουμε εßναι üτι, κατÜ την φιλοσοφßα υπÜρχουν και οι λεγüμενες αποδεßξεις περß υπÜρξεως του Θεοý και οι οποßες πολý επιγραμματικÜ εßναι :
 
i)    Η κοσμολογικÞ απüδειξη, η οποßα συνÜγει απü το μεταβλητü των üντων την αναγκαßα ýπαρξη ενüς αμετÜβλητου üντος ως αιτßας του εαυτοý του και των Üλλων ( το πρþτον κινοýν ακßνητον του ΑριστοτÝλους ).

ii)    Η τελολογικÞ απüδειξη η οποßα συμπεραßνει απü την τÜξη και τον ρυθμü του κüσμου την ýπαρξη ενüς δημιουργοý αυτÞς της τÜξεως, του Θεοý, αφοý τα ßδια τα üντα δεν μποροýσαν να εßχαν θÝσει αυτÞ τη σκüπιμη τÜξη, υποκεßμενα σε αυτÞν.

iii)    Η ηθικÞ απüδειξη, κατÜ την οποßα η ηθικÞ τÜξη του κüσμου επιβεβαιþνει την ýπαρξη Θεοý, δημιουργοý και εγγυητοý της ηθικÞς αυτÞς τÜξεως (του δικαßου) Ýναντι της υπÜρχουσας στον κüσμο αδικßας. Πρüκειται για το αßτημα, την αναπüδεικτη αλλÜ αναγκαßα για την εξÞγηση γεγονüτων αξßωση του Καντ.

iv)    Η οντολογικÞ απüδειξη συνÜγει την ýπαρξη του Θεοý απü την Ýννοια αυτοý ως υψßστου και τελειοτÜτου üντος. Η ιδÝα αυτÞ του Θεοý ως υψßστου üντος περιÝχει μÝσα του το ßδιο το «υποκεßμενο» στο οποßο αναφÝρεται δηλ. τον Θεü (¢νσελμος).

v)    Η ιστορικÞ απüδειξη η οποßα στηρßζεται στο üτι üλοι οι λαοß üλων των εποχþν πßστευαν σε Θεü Þ θεοýς. ΑυτÞ η γενικþς διαδεδομÝνη πßστη στη ýπαρξη του Θεοý κρýβει το Εßναι του Θεοý. Ο Πλοýταρχος σημειþνει : « Περιοδεýοντας θα συναντÞσεις και πüλεις ατεßχιστες, αγρÜμματες, αβασßλευτες, ακατοßκητες,... üμως ανßερη και Üθεη πüλη... κανÝνας δεν εßδε οýτε θα ιδεß... ».

   ΑυτÜ τα ολßγα περß μεταφυσικÞς και φιλοσοφßας και ας δοýμε τþρα τον ορισμü της λÝξεως θρησκεßα σýμφωνα με τα λεξικÜ :

i)    Η περß υπÜρξεως Θεοý πßστις και η προς αυτüν λατρεßα.
ii)    Το σýνολον των δοξασιþν των σχετικþν προς εις θεοýς Þ Θεüν πßστιν.
iii)    Η αφοσßωσις εις ανþτερον ιδεþδες Þ σýμβολον.

   Εδþ, θα μποροýσα να κÜνω δýο πρÜγματα αυτÞ τη στιγμÞ : Να κλεßσω το Üρθρο μου και να σας ευχαριστÞσω που με διαβÜσατε Þ να μεταφÝρω αυτοýσια τα üσα προανÝφερα, βÜζοντας üμως üπου «μεταφυσικÞ» τη λÝξη «θρησκεßα» και να σας ευχαριστÞσω που με ανεχθÞκατε, μιας και εßναι ολοφÜνερο üτι η θρησκεßα εßναι μεταφυσικÞ. ΑρχÞ, θεμÝλιο, αντικεßμενο και τελικüς στüχος και αυτÞς εßναι ο Θεüς, το ΤÝλειον Ον, το Ιδεþδες, το ¢φθαρτο και Αναλλοßωτο. Μßα üμως πιο προσεκτικÞ ματιÜ μας αναγκÜζει να δοýμε διαφορÝς ανÜμεσα στην μεταφυσικÞ ως βασικüτατο κλÜδο της φιλοσοφßας üπως προαναφÝρθηκε - και που σε αυτÞν αναφÝρομαι και στηρßζω τα üσα γρÜφω - και τη θρησκεßα. Τþρα βλÝπουμε τη λÝξη πßστη να εισβÜλλει. ¼σα διαπιστþνονται λογικÜ και συστηματικÜ στη φιλοσοφßα, αποκαλýπτονται συμβολικÜ, δογματικÜ Þ τελετουργικÜ στη θρησκεßα. Ο φιλüσοφος υπακοýει στην αυθεντßα της γνþσεως. Ο θρησκευüμενος στη θÝρμη  της πßστεως.

   Αυτü δεν σημαßνει üμως αμφισβÞτηση του επιστημονικοý χαρακτÞρα της θεολογßας και Üρνηση της θρησκεßας, υπογραμμßζουν απλþς τη βασικÞ διαφορÜ ανÜμεσα στη φιλοσοφßα και τη θρησκεßα. ΦιλοσοφικÞ γνþση και θρησκευτικÞ πßστη ßστανται σε διαφορετικÜ επßπεδα. Γι αυτü η θρησκευτικÞ πßστη δεν εßναι δυνατüν οýτε να αποδειχθεß οýτε να αναιρεθεß απü την ΛογικÞ και την εμπειρικÞ επιστÞμη, πρÜγμα που και ο Καντ (εικüνα αριστερÜ) υποστÞριζε. ΚÜθε περιοχÞ Ýχει τα δικÜ της προβλÞματα και την δικÞ της αλÞθεια, πρÜγμα που οδÞγησε σε μßα μεγÜλη διαμÜχη. ¸τσι εßτε η θρησκεßα στρÝφεται ενÜντια στη φιλοσοφßα εßτε η φιλοσοφßα στη θρησκεßα. Η οξεßα αυτÞ αντßθεση κορυφþνεται στην πρþτη περßπτωση με τη δÞλωση του ΛουθÞρου (εικüνα δεξιÜ) που ονüμασε την ανθρþπινη λογικÞ πüρνη του διαβüλου, στη δε δεýτερη με την αντιεπιστημονικÞ ρÞση του Μαρξ (εικüνα κÜτω αριστερÜ) που χαρακτÞρισε τη θρησκεßα üπιο του λαοý.

   Ασφαλþς η φιλοσοφßα δεν ταυτßζεται με τη θρησκεßα και οι διαφορÝς ως προς το περιεχüμενο, τη μÝθοδο και τα μÝσα γνþσεως και Ýρευνας εßναι σημαντικÝς ανÜμεσÜ τους. ¼μως η μεταφυσικÞ χροιÜ εßναι ανþλεθρη. ¹δη ο ΠλÜτων εßδε τον τελικü σκοπü της φιλοσοφßας στη «θÝα του αγαθοý» και την «ομοßωσιν αυτþ» ( μÞπως μας θυμßζει κÜτι αυτü; ) και ο ΑριστοτÝλης Ýβλεπε τη διδασκαλßα για τον Θεü, τη θεολογßα, ως Ýναν απü τους τρεις βασικοýς κλÜδους της θεωρητικÞς φιλοσοφßας. Στον Καντ επßσης κÜθε γνþση βρßσκεται σε Üμεση σχÝση με την ιδÝα της ψυχÞς, του κüσμου και του Θεοý. Ο ΓιÜσπερς (εικüνα κÜτω) εξ Üλλου προσδιüρισε ως τρεις θεμελιþδεις λειτουργßες τον προσανατολισμü στον κüσμο τον υπαρξιακü φωτισμü και την Üνοδο προς το ΕπÝκεινα, στο ΠεριÝχον τους δýο Üλλους ορßζοντες, δηλ. τον Üνθρωπο και τον κüσμο, λειτουργßες που εßναι οι ßδιες με εκεßνες κÜθε θρησκεßας. Προς τοýτο χρειÜζεται κατÜ τον Κßρκεγκωρ (εικüνα κÜτω αριστερÜ) Ýνα απ-εγνωσμÝνο Üλμα στο χþρο του Παρα-δüξου, του Παρα-λüγου, το α-νοÞτου. Απαιτεßται η συντριβÞ του λüγου, η σταýρωση της λογικÞς, που üμως σημαßνει σωτηρßα και ανÜσταση για την ýπαρξη. ΛογικÞ üμως συμφιλßωση ανÜμεσα στις δýο αυτÝς κατηγορßες αληθειþν – üπως τις διÝκρινε ο ΛÝσσιγκ (εικüνα κÜτω δεξιÜ) – δßχως να παραβιασθοýν οι λογικοß κανüνες εßναι αδýνατη και θα συνιστοýσε «μετÜβασιν εις Üλλο γÝνος», σýμφωνα με την Üποψη του ΑριστοτÝλους.

   Στην υψηλÞ αυτÞ συνÜντηση φιλοσοφßας και θρησκεßας σπεýδει να λÜβει μÝρος και η επιστÞμη με την σýγχρονη και διευρυμÝνη αντßληψÞ της περß κüσμου, ανθρþπου και Θεοý. Στην φýση η ýλη δεν εßναι εξολοθρεýσιμη. Δεν καταστρÝφεται παρÜ μετατρÝπεται σε ενÝργεια. Οýτε Ýνα μüριο δεν εξαφανßζεται δßχως να αφÞσει ßχνη. Η φýση δεν γνωρßζει εξüντωση παρÜ μüνον μετασχηματισμü. Ο μετασχηματισμüς αυτüς εßναι μßα μορφÞ αθανασßας. Η ιδÝα της αθανασßας εßναι θελκτικÞ για την ανθρþπινη διανüηση. Η θρησκεßα πιστεýει σε αυτÞν, ενþ η φιλοσοφßα με τον Üμετρο ιδρþτα του λüγου της ανοßγει δρüμους που οδηγοýν σε αυτÞν την πßστη. ΦιλοσοφικÞ γνþση και θρησκευτικÞ πßστη ενισχýουν μßα ζþσα πνευματικÞ πρü-οδο και γßνονται üργανα μετασχηματισμοý της συνειδÞσεως του ανθρþπου, δηλ. αποκαλýψεως του Θεοý Þ ζωντανÞς παρουσßας του Απροσßτου μÝσα στη ανθρþπινη συνεßδηση. ¸τσι γνþση και πßστη εßναι συλλειτουργοß της Αιþνιας ΑλÞθειας.

   Η μßα ακολουθεß τα βÞματα του λüγου, η Üλλη τους χτýπους της καρδιÜς. Ας μην ξεχνÜμε και τα βαθýτατα λüγια του Ιησοý στην επß του üρους ομιλßα του : «ΜακÜριοι οι καθαροß τη καρδßα üτι αυτοß τον Θεüν üψονται».
ΑυτÞ την ανÜγκη ζÞτησαν να ικανοποιÞσουν και ο homo sapiens και ο  homo religiosus.
Αυτü τον ασßγητο πüθο υπÝροχα σιγοψιθυρßζει  ο Goethe (εικüνα αριστερÜ): «Αχ, αν μια φορÜ απü σÝνα, Αιþνιε, η ψυχÞ μου να γεμßσει μποροýσε».

   Φιλοσοφßα και θρησκεßα λοιπüν, δýο φαινομενικÜ αιþνια αντιμαχüμενες δυνÜμεις που üμως συμπληρþνουν η μßα την Üλλη και ορμοýν και οι δýο προς τον ßδιο μεταφυσικü στüχο. Το Αιþνιο Εßναι.







***


Aν θÝλετε να παρακολουθÞσετε σχετικÝς συζητÞσεις στην ΑγορÜ μας, χρησιμοποιÞστε το σýνδεσμο εδþ.
(Για να δημοσιεýσετε σχüλιü σας, θα πρÝπει να εγγραφεßτε.)

< Προηγοýμενη