της Δέσποινας Αντύπα
Ξεχάστε για λίγο ότι είναι Κυριακή μεσημέρι και βρίσκεστε στο Ζάππειο για την «Εκθεση κειμηλίων: Τιτανικός». Στα χέρια σας κρατάτε ένα ακριβές αντίγραφο της κάρτας επιβίβασης στην οποία αναγράφονται το πραγματικό όνομα και η θέση ενός από τους επιβάτες του. Το ταξίδι ξεκινά...
Ομιλίες, φωνές, ένας οργασμός από εργασίες που βρίσκονται σε εξέλιξη και ο σκελετός του «Τιτανικού» μας μεταφέρουν στην Ιρλανδία του 1909, εκεί που ξεκίνησε η κατασκευή του. Ενα γεφυράκι μάς ανεβάζει στο πλοίο και το βουητό της θάλασσας που φτάνει στ' αφτιά μας, μας βάζει αμέσως στο κλίμα. Λίγο πιο κάτω, το «Βεράντα καφέ» και ο ήχος από τα ασημένια μαχαιροπίρουνα που κροταλίζουν πάνω στις πορσελάνες, η πλήρως ανακατασκευασμένη καμπίνα της λουξ θέσης, οι χρυσοί πολυέλαιοι, τα ζαφειρένια δαχτυλίδια, τα διαμαντένια μενταγιόν, τα μανικετόκουμπα από λευκόχρυσο.
Τα γήπεδα του σκουός, τα χαμάμ και τα γυμναστήρια μπορεί να μην σώζονται, περισσότερα όμως από 350 αντικείμενα, από τα 6.000 που έχουν συνολικά ανασυρθεί από τον βυθό, θα παρελάσουν μπροστά στα μάτια μας. Νομίσματα μεταλλικά και χάρτινα, μπουκάλια με λάδι, καρτ ποστάλ, μια αίτηση για αμερικανική υπηκοότητα, η παραγγελία επιβατών πρώτης θέσης στο αλά καρτ εστιατόριο, ένα σημειωματάριο με διευθύνσεις του επιχειρηματία Φρανζ Πουλμπάουμ. Μια δερμάτινη τσάντα, μια θήκη με τούρκικα και αιγυπτιακά τσιγάρα, ένα καπέλο, μια δερμάτινη μεζούρα, ένα ζευγάρι κιάλια, ένα μάλλινο γιλέκο, μια βαλίτσα με 62 δείγματα από μπουκαλάκια με άρωμα, που μυρίζουν ακόμα και σήμερα. Θα δούμε επίσης το μπρούντζινο καμπανάκι που χτύπησε τρεις φορές ειδοποιώντας για τη σύγκρουση, ένα κομμάτι από τον πολυέλαιο της μεγάλης αίθουσας, μια ψηφίδα από το πάτωμα του εστιατορίου, ένα δοχείο αποθήκευσης νερού και πολλά άλλα.
Το πιο εντυπωσιακό από αυτά αναμένεται να είναι το μεγαλύτερο και το μοναδικό κομμάτι της ατράκτου που έχει μέχρι σήμερα ανασυρθεί και ζυγίζει 1,5 τόνο. Η έκθεση έχει μέχρι σήμερα φιλοξενήσει 15 εκατ. ανθρώπους σε ολόκληρο τον κόσμο, έχει ταξιδέψει σε 22 πόλεις από το Λονδίνο και το Παρίσι ώς τη Σαγκάη και τη Νέα Υόρκη και είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζεται στη νότια Ευρώπη και τα Βαλκάνια.
Δεν είναι όμως μόνο αυτή η πρωτιά της. Θα μάθουμε για τους τέσσερις έλληνες επιβάτες του «Τιτανικού». Τα στοιχεία που υπάρχουν για την ταυτότητά τους είναι μέχρι στιγμής λίγα, γι' αυτό και τα συμπεράσματα στα οποία οδηγούν είναι ακόμα αμφίβολα. Το σίγουρο είναι ότι η ηλικία τους κυμαινόταν από 18-30, που σημαίνει -αν κρίνουμε από τις συνθήκες που επικρατούσαν στην Ελλάδα την εποχή εκείνη και την τρίτη θέση στην οποία ταξίδευαν- ότι πρόκειται για μετανάστες που έφυγαν από τα χωριά τους στην Πελοπόννησο αναζητώντας μια καλύτερη τύχη στο εξωτερικό. Οι δύο από τους τέσσερις ήταν αδέλφια και πιθανότατα να βρίσκονταν και στην ίδια καμπίνα όταν την μοιραία εκείνη νύχτα το πλοίο συγκρούστηκε με το παγόβουνο. Δεν θα μάθουμε ποτέ αν εγκλωβίστηκαν στους διαδρόμους της τρίτης θέσης, χωρίς την δυνατότητα να μπουν σε μια σωστική λέμβο, αν πνίγηκαν ή αν έχασαν την ζωή τους στα παγωμένα νερά του Ατλαντικού περιμένοντας ένα πλοίο να τους περισυλλέξει. Το σίγουρο είναι ότι κανείς από τους τέσσερις δεν κατάφερε να σωθεί και οι σοροί τους δεν στάλθηκαν ποτέ στην πατρίδα. Κάποια προσωπικά τους αντικείμενα μόνο βρέθηκαν, ανάμεσα στα οποία κοσμήματα και έγγραφα αρκετά όμως για να πιστοποιηθεί η ταυτότητά τους και να ξεκινήσει έτσι η άκρη για την εξεύρεση περισσότερων στοιχείων.
Τα στοιχεία αυτά που έρχονται πρώτη φορά στο φως και θα παρουσιαστούν πολύ πιο εμπλουτισμένα στην έκθεση, που ξεκινά το Σάββατο 8 Οκτωβρίου στο Ζάππειο, είναι αποτέλεσμα μακρόχρονης έρευνας της δημοσιογράφου Ρένας Γιατροπούλου. Μαζί με τον σύζυγό της, τον γνωστό δύτη Κώστα Θωκταρίδη, ασχολούνται χρόνια με τα μεγαλύτερα ναυάγια παγκοσμίως, πολύ περισσότερο δε με την κορωνίδα αυτών, τον «Τιτανικό». Η ίδια έχει την ευθύνη της έρευνας για τους έλληνες επιβάτες, καθώς και την επιμέλεια για ένα άλλο κομμάτι της έκθεσης που θα αφορά στα μεγαλύτερα ελληνικά ναυάγια που έγιναν στον ελληνικό χώρο.
Μέχρι και σήμερα ένα πραγματικό γαϊτανάκι από την Αμερική ώς την Πελοπόννησο και πάλι πίσω λαμβάνει χώρα προκειμένου να αναζητηθούν περισσότερα στοιχεία για τους έλληνες επιβάτες. Οι περισσότεροι συγγενείς τους, όσοι από αυτούς είναι ακόμα εν ζωή, είναι σε προχωρημένη ηλικία και η εξασθενημένη μνήμη τους δεν βοηθάει πολύ στην έρευνα.
Η έκθεση, που τελεί υπό την αιγίδα του υπουργείου Πολιτισμού και του Δήμου Αθηναίων σε συνεργασία με την εταιρεία IAC που είναι χορηγηγός και την αμερικανική εταιρεία «RMS Titanic» που έχει και τα δικαιώματα ανέλκυσης και χρήσης των ευρημάτων του, μας μεταφέρει στην εποχή εκείνη, από την στιγμή που το πλοίο έπαιρνε την πρώτη του μορφή σε μια... χαρτοπετσέτα. Ηταν στο δείπνο του Ιουλίου του 1907, όταν ο Μπρους Ισμεϊ διευθυντής της White Star Line και ο Τζέιμς Πίρι πρόεδρος της ναυπηγοκατασκευαστικής εταιρείας Μπέλφαστ αποφάσισαν να κατασκευάσουν το μεγαλύτερο κινούμενο αντικείμενο που φτιάχτηκε ποτέ από άνθρωπο. Τον «Τιτανικό» και το αδελφό του πλοίο «Ολύμπικ». Ενα χρόνο μετά, τα σχέδια είχαν ήδη προχωρήσει και στις 22 Μαρτίου του 1909 άρχισαν οι πρώτες κατασκευές, ενώ 22 μήνες αργότερα στις 31 Μαΐου του 1911 οι ιδιοκτήτες, οι κατασκευαστές, οι υπεύθυνοι και ένα πλήθος από 100.000 κόσμου συγκεντρώθηκαν για να παρακολουθήσουν την καθέλκυση του «Τιτανικού». Παρ' όλα αυτά χρειάστηκαν άλλοι 10 μήνες προτού η κατασκευή ολοκληρωθεί. Το παρθενικό ταξίδι του άρχισε στις 10 Απριλίου του 1912 από το Σαουθάμπτον κάτω από τις διαταγές του καπετάνιου Εντουαρντ Σμιθ. Επειτα από μια στάση στο Σέρμπουργκ και το Κουινστάουν για να ανέβουν επιβάτες αλλά και να φορτωθεί το ταχυδρομείο, ο «Τιτανικός» έβαλε πλώρη για τον Βόρειο Ατλαντικό και την Νέα Υόρκη.
«Παγόβουνο εμπρός αριστερά»
Δεν πρόλαβαν όμως να περάσουν τέσσερις μέρες και ενώ τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων μιλούσαν ακόμα για το πρώτο αβύθιστο πλοίο, στις 11.40 το βράδυ ακούστηκε η φωνή του οπτήρα Φρέντερικ Φλιτ: «Παγόβουνο εμπρός αριστερά». Ο πρώτος μηχανικός Μέρντοχ δίνει διαταγή «όλο δεξιά και οι μηχανές ανάποδα», η πλώρη προλαβαίνει και στρίβει ελάχιστα αλλά το παγόβουνο αποδυκνύεται πιο δυνατό και εμβολίζει το κοίτος σε μήκος 250 ποδιών.
Ο ασυρματιστής εκπέμπει SOS, αλλά όλα τα πλοία που απαντούν βρίσκονταν πολύ μακριά. Το πιο κοντινό είναι το «Καρπάθια» σε απόσταση 58 μιλίων, που ήθελε όμως πάνω από 4 ώρες για να φτάσει στον τόπο του ναυαγίου. Στο μεταξύ, λίγο μετά τα μεσάνυχτα ο καπετάνιος Σμιθ δίνει εντολή να ξεσκεπάσουν τις σωσίβιες λέμβους και να συγκεντρώσουν τους επιβάτες στο κατάστρωμα. Οι γυναίκες και τα παιδιά θα κατέβαιναν πρώτα, αλλά μέσα στη σύγχυση η πρώτη βάρκα δεν έφυγε παρά στις 12.45 και ο πανικός δεν άργησε να απλωθεί. Το «Καρπάθια» φτάνει στις 4.10, αλλά είναι ήδη πολύ αργά. Στις 2.20, στις 15 Απριλίου του 1912, ο «Τιτανικός» κάνει την τελευταία βουτιά στα βαθιά του Βόρειου Ατλαντικού παίρνοντας μαζί του 1.523 ψυχές. Στην έκθεση θα δείτε το ακριβές αντίγραφο του παγόβουνου και θα νιώσετε τη φονική θερμοκρασία των -2 βαθμών Κελσίου, αιτία θανάτου του μεγαλύτερου μέρους των επιβατών.
Σήμερα το ναυάγιο του «Τιτανικού» βρίσκεται 323 ναυτικά μίλια νοτιοανατολικά της Νέας Γης στον Καναδά και 3,75 χλμ. κάτω από την επιφάνεια του ωκεανού. Ανακαλύφθηκε την 1η Σεπτεμβρίου του 1985 από την ομάδα του Ζαν Λουί Μισέλ και του Ρόμπερτ Μπάλαρντ. Το πλοίο ήταν κομμένο σε δύο μεγάλα κομμάτια, την πλώρη και την πρύμνη. Η πλώρη παραμένει σχετικά ανέπαφη, ενώ η πρύμνη 700 περίπου μέτρα πιο εκεί κείτεται σοβαρά κατεστραμμένη και παραμορφωμένη.
Αν τα νερά του Βόρειου Ατλαντικού ακούγονται λίγο μακρινά για τα ελληνικά δεδομένα, η έκθεση μάς μεταφέρει και σε δικά μας ιστορικά ναυάγια. Ενα ειδικό τμήμα της θα είναι αφιερωμένο στον τορπιλισμό της φρεγάτας «Ελλη», στο «Μπριτάνικ» το αδελφό πλοίο του «Τιτανικού» που βυθίστηκε στις 21 Νοεμβρίου του 1916 έξω από το λιμάνι της Τζιας, αλλά και κειμήλια από το ναυάγιο του «Χειμάρρα», το πιο πολύνεκρο ναυάγιο μετά το 1940 που έγινε ποτέ στον ελληνικό θαλάσσιο χώρο στις 20 Ιανουαρίου του 1947 στον Ευβοϊκό κόλπο.
Βγαίνοντας από την έκθεση, αρκετά φορτισμένοι ήδη, θα δεί1τε τον μακρύ κατάλογο των 2.228 επιβατών του «Τιτανικού» και ανατρέχοντας σε αυτόν θα μπορέσετε να μάθετε αν ο επιβάτης, την κάρτα επιβίβασης του οποίου κρατούσατε στα χέρια σας, τα κατάφερε ή όχι την παγωμένη εκείνη νύχτα της 14ης Απριλίου του 1912...
(Τα εισιτήρια κοστίζουν 12 ευρώ και μπορείτε να τα προμηθευτείτε στο Ticket shop, τηλ.: 801 100 5000 και 211 9595 900).
7 - 11/09/2005
